The Last Farewell in Spanish & Filipino

MI ULTIMO ADIOS José Rizal (1896)

Adiós, Patria adorada, región del sol querida,Perla del Mar de oriente, ¡nuestro perdido Edén!A darte voy alegre la triste mustia vida,Y fuera más brillante, más fresca, más florida,También por ti la diera, la diera por tu bien.

En campos de batalla, luchando con delirioOtros te dan sus vidas sin dudas, sin pesar;El sitio nada importa, ciprés, laurel o lirio,Cadalso o campo abierto, combate o cruel martirio,Lo mismo es si lo piden la Patria y el hogar.

Yo muero cuando veo que el cielo se coloraY al fin anuncia el día, tras lóbrego capuz;Si grana necesitas para teñir tu aurora,Vierte la sangre mía, derrámala en buen horaY dórela un reflejo de su naciente luz.

Mis sueños cuando apenas muchacho adolescente,Mis sueños cuando joven ya lleno de vigor,Fueron el verte un día, joya del Mar de oriente,Secos los negros ojos, alta la tersa frente,Sin ceño, sin arrugas, sin manchas de rubor.

Ensueño de mi vida, mi ardiente vivo anhelo,¡Salud! te grita el alma que pronto va a partir;¡Salud! ah, que es hermoso caer por darte vuelo,Morir por darte vida, morir bajo tu cielo,Y en tu encantada tierra la Eternidad dormir.

Si sobre mi sepulcro vieres brotar un díaEntre la espesa yerba sencilla, humilde flor,Acércala a tus labios y besa al alma mía,Y sienta yo en mi frente, bajo la tumba fría,De tu ternura el soplo, de tu hálito el calor.

Deja a la luna verme con luz tranquila y suave,Deja que el alba envíe su resplandor fugaz,Deja gemir al viento con su murmullo grave,Y si desciende y posa sobre mi cruz un ave,Deja que el ave entone su cántico de paz.

Deja que el sol, ardiendo, las lluvias evaporeY al cielo tomen puras, con mi clamor en pos;Deja que un ser amigo mi fin temprano lloreY en las serenas tardes, cuando por mí alguien oreOra también, ¡oh, Patria, por mi descanso a Dios!

Ora por todos cuantos murieron sin ventura,Por cuantos padecieron tormentos sin igual,Por nuestras pobres madres, que gimen su amargura;Por huérfanos y viudas, por presos en torturaY ora por ti, que veas tu redención final.

Y cuando, en noche oscura, se envuelva el cementerioY solos sólo muertos queden velando allí,No turbes su reposo, no turbes el misterio,Tal vez acordes oigas de cítara o salterio,Soy yo, querida Patria, yo que te canto a ti.

Y cuando ya mi tumba de todos olvidadaNo tenga cruz ni piedra que marquen su lugar,Deja que la are el hombre, la esparza con la azada,Y mis cenizas, antes que vuelvan a la nada,El polvo de tu alfombra que vayan a formar.

Entonces nada importa me pongas en olvido.Tu atmósfera, tu espacio, tus valles cruzaré.Vibrante y limpia nota seré para tu oído,Aroma, luz, colores, rumor, canto, gemidoConstante repitiendo la esencia de mi fe.

Mi Patria idolatrada, dolor de mis dolores,Querida Filipinas, oye el postrer adiós.Ahí te dejo todo, mis padres, mis amores.Voy donde no hay esclavos, verdugos ni opresores;Donde la fe no mata, donde el que reina es Dios.

Adiós, padres y hermanos, trozos del alma mía,Amigos de la infancia, en el perdido hogar;Dad gracias que descanso del fatigoso día;Adiós, dulce extranjera, mi amiga, mi alegría,Adiós, queridos seres. Morir es descansar.

PAHIMAKAS (Mi Ultimo Adios ni Gat Jose Rizal sa salin ni Andres Bonifacio)

Pinipintuho kong Bayan ay paalam,
Lupang iniirog ng sikat ng araw,
mutyang mahalaga sa dagat Silangan,
kaluwalhatiang sa ami’y pumanaw.

Masayang sa iyo’y aking idudulot
ang lanta kong buhay na lubhang malungkot;
maging maringal man at labis alindog
sa kagalingan mo ay aking ding handog.

Sa pakikidigma at pamimiyapisang
alay ng iba’y ang buhay na kipkip,
walang agam-agam, maluag sa dibdib,
matamis sa puso at di ikahapis.

Saan man mautas ay dikailangan,cipres o laurel,
lirio ma’y patunganpakikipaghamok,
at ang bibitayan,yaon ay gayon din kung hiling ng Bayan.

Ako’y mamamatay,
ngayong namamalasna sa silinganan
ay namamanaagyaong maligayang araw
na sisikatsa likod ng luksang nagtabing na ulap.

Ang kulay na pula kung kinakailanganna maitina
sa iyong liway-way,dugo ko’y isabong
at siyang ikinangng kislap ng iyong maningning na ilaw

Ang aking adhika sapul magkaisip
ng kasalukuyang bata pang maliit,
ay ang tanghaling ka at minsan masilip
sa dagat Silangan hiyas na marikit.

Natuyo ang luhang sa mata’y nunukal,
taas na ang noo’t walang kapootan,
walang bakas kunot ng kapighatiang
bahid man dungis niyong kahihiyan.

Sa kabuhayang ko ang laging gunita
maningas na aking ninanasa-nasaay guminhawa ka
ang hiyas ng diwa hingang papanaw ngayong biglang-bigla.

Ikaw’y guminhawa laking kagandahangakoy malugmok,
at ikaw ay matanghal,hininga’y malagot,
mabuhay ka lamang bangkay ko’y masilong sa iyong Kalangitan.

Kung sa libingan ko’y tumubong mamalas
sa malagong damo mahinhing bulaklak,
sa mga labi mo’y mangyayaring itapat,
sa kaluluwa ko hatik ay igawad.

At sa aking noo nawa’y iparamdam,
sa lamig ng lupa ng aking libingan,
ang init ng iyong paghingang
dalisay at simoy ng iyong paggiliw na tunay.

Bayaang ang buwan sa aki’y ititigang
liwanag niyang lamlam at tahimik,
liwayway bayaang sa aki’y ihatid
magalaw na sinag at hanging hagibis.

Kung sakasakaling bumabang humantong
sa krus ko’y dumapo kahit isang ibon
doon ay bayaan humuning hinahon at dalitin niya payapang panahon.

Bayaan ang ningas ng sikat ng araw,
ula’y pasingawin noong kainitan,
magbalik sa langit ng buong dalisay
kalakip ng aking pagdaing na hiyaw.

Bayaang sino man sa katutong giliw
tangisang maagang sa buhay pagkitil;
kung tungkol sa akin ay may manalangin
idalangin, Bayan, yaring pagka himbing.

Idalanging lahat yaong nangamatay,
mangagatiis hirap na walang kapantay;
mga ina naming walang kapalaran
na inihihibik ay kapighatian.

Ang mga bao’t pinapangulila,
ang mga bilanggong nagsisipagdusa;
dalanginin namang kanilang makitaang
kalayaan mong, ikagiginhawa.

At kung ang madilim na gabing mapanglaway
lumaganap na doon sa libinga’t
tanging mga patay ang nangaglalamay,
huwag bagabagin ang katahimikan.

Ang kanyang hiwagay huwag gambalain;
kaipala’y maringig doon ang taginting,
tunog ng gitara’t salterio’y mag saliw,
ako, Bayan yao’t kita’y aawitin.

Kung ang libingan ko’y limat na ng lahat
at wala ng kurus at batang mabakas
,bayaang linangin ng taong masipag,
lupa’y asarolin at kauyang ikalat.

At mga buto ko ay bago matunaw
mauwi sa wala at kusang maparam,
alabok ng iyong latag ay baya
ang siya ang babalang doo’y makipisan.

Kung magka gayon na’y aalintanahin
na ako sa limot iyong ihabilinpagka’t himpapawid
at ang panganurin mga lansangan mo’y aking lilibutin.

Matining na tunog ako sa dingig mo,
ilaw, mga kulay, masamyong pabango,
ang ugong at awit, pag hibik sa iyo,
pag asang dalisay ng pananalig ko.

Bayang iniirog, sakit niyaring hirap,
Katagalugang ko pinakaliliyag,
dinggin mo ang aking pagpapahimakas;
diya’y iiwan ko sa iyo ang lahat.

Ako’y patutungo sa walang busabos,
walang umiinis at berdugong hayop;
pananalig doo’y di nakasasalot,
si Bathala lamang dooy haring lubos.

Paalam, magulang at mga kapatid
kapilas ng aking kaluluwa’t dibdib
mga kaibigangg bata pang maliit
sa aking tahanan di na masisilip.

Pag pasasalamat at napahinga rin,
paalam estranherang kasuyo ko’t aliw,
paalam sa inyo, mga ginigiliw;
mamatay ay siyang pagkakagupiling!